حجت الاسلام دکتر محمدجواد یاوری عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع)
زیارت امام حسین(ع) به دلیل برخوداری از گفتمان سیاسی و مذهبی و تأثیری که در تداوم مذهب تشیع دارد، همواره مورد اهتمام اهلبیت(ع) و شیعیان بود. بیان برکات و آثار معنوی زیارت مشهد امام حسین(ع) در دنیا و آخرت از انگیزه های لازمی بود تا شیعه همواره به این سنت پایبند باشد.[۱] حُمرانبن اَعین گويد: «هنگامى كه از سفر زيارت امام حسين(ع) برگشتم، امام باقر(ع) به استقبالم آمد و فرمود: اى حُمران! به تو مژده مىدهم كه هر كس قبور شهيدان آل محمد(ع) را زيارت كند و مرادش از اين كار رضايت خدا و تقرب به پيامبر(ص) باشد، از گناهانش بيرون مىآيد چون روزى كه مادرش او را زاده است.»[۲]
معصومان(ع) به دلیل جایگاه و هدف والای قیام امامی حسین(ع)، همواره پیشگام در زیارت آن حضرت بودند. تأثیر سخنان و سیره آنان در گسترش فرهنگ و رسم زیارت ولو به یک سلام دادن از راه دور[۳] و تأثیر آن بر زندگی دنیوی و اخروی، سبب گردید تا در زمان امام باقر(ع) و امام صادق(ع)، مردم کوفه و نوحی آن اعم از زن و مرد براي زيارت قبر امام حسين(ع) و يارانش به کربلا روند و به قرائت قرآن، ذکر مصائب و نوحه‌گري و مرثيه‌سرايي بپردازند.[۴] امام باقر(ع) محمدبن مسلم ثقفی را سفارش نمود تا در میان شیعیان مشوق زیارت حسینبن علی(ع) باشد و بیان کند: «کسی که اقرار به امامت امام حسین(ع) دارد، زیارت بر او یک فریضه ضروری است.»[۵] زیارت مشهد سیدالشهدا(ع) در سیره دیگر معصومان(ع) نیز بسیار مشهود و مشوق مردم به آن در هنگام گرفتاریها بود. چنانکه امام هادی(ع) هنگامیکه در بستر بیماری بود، به ابوهاشم جعفری و محمدبن حمزه سفارش کرد: «کسی را- جهت دعا و شفاء – به کربلا بفرستند.»[۶]
امام باقر(ع) خواندن زیارت عاشورا را به شیعیان آموزش داد و آنان را به زیارت امام حسین(ع) و قرائت زیارت عاشورا سفارش کرد؛ این رسم آنچنان در بین شیعیان شهرت یافت که به قرائت آن پایبند بودند.[۷] افزونبر زیارت آن حضرت در روز عاشورا، زیارت اربعین نیز از نمادهایی است که امام صادق(ع) نیز زیارتنامهای را به صَفْوَانبْنِ مِهْرَان جَمَّال برای روز اربیعن یاد داد.[۸] امام حسن عسکری(ع) نیز آنرا بهعنوان یک نماد شیعی قرار داد.[۹] نمادی که در میان مورخان شناخته شده بود و ابوریحان بیرونی(م۴۴۰ق) از این روز با عنوان روز زیارت اربعین یاد کرده است.[۱۰] در طول تاریخ این نماد مُعَرف شیعیان بوده و بر آن اهتمام داشتند. چنانکه قرطبی(م۶۷۱ق) مینویسد: «زیارت اربعین میان امامیه معروف و مشهور است.»[۱۱]
زیارت در روزهای مخصوص بهویژه عید غدیر یا نیمه شعبان یا روز عاشورا، بخشی از مناسک مذهبی شیعیان در زیارت بود. بهعنوان نمونه، ابانبن تَغلب، صفوانبن مهران، یونسبن ظَبیان در روز غدیر خم یا عاشورا به زیارت قبر امیرمؤمنان علی(ع)، سیدالشهدا(ع)، کاظمین(ع) و امام رضا(ع) میرفتند.[۱۲] در سال ۳۳۵ قمری در نیمه شعبان در منطقه بابُطاق بغداد نیز خیمههایی نصب شده و پس از آن مردم به زیارت حرم امام حسین(ع) مشرف شدند.[۱۳]
[۱] . جعفربن محمدبن قولویه قمی، کامل الزیارات، ص۳۱۹– ۳۲۴.
[۲] . محمدبن حسن طوسی، الامالی، ص۴۱۴.
[۳] . ابراهیمبن محمد ثقفی، الغارات، ج۲، ص۸۵۰؛ محمدبن یعقوب کلینی، الکافی، ج۴، ص۱۴۹، ح۳.
[۴] . جعفربن محمدبن قولویه قمی، کامل الزیارات، ص۵۳۹ ـ ۵۳۸.
[۵] . محمدبن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، ج۶، ص۴۲.
[۶] . محمدبن یعقوب کلینی، الکافی، ج۴، ص۵۶۷، ح۳.
[۷] . جعفربن محمدبن قولویه قمی، الکامل الزیارات، ص۱۷۴؛ محمدبن حسن طوسی،مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، ج۲، ص۷۷۷.
[۸] . محمدبن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، ج۶، ص۱۱۳.
[۹] . محمدبن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، ج۶، ص۵۲؛ «طبق برخی شواهد، جابربن عبدالله انصاری و اسرای کربلا در روز بیست صفر سال۶۱ قمری یعنی اربعین اول، وارد کربلا شدهاند.» محمدبن احمد ابوریحان بیرونی، الآثار الباقية عن القرون الخالية، ص۳۳۱.
[۱۰] . محمدبن احمد ابوریحان بیرونی، الآثار الباقية عن القرون الخالية، ص۴۲۲.
[۱۱] . «والإمامية تقول: إن الرأس أعيد إلى الجثة بكربلاء بعد أربعين يوماً من المقتل و هو يوم معروف عندهم يسمون الزيارة فيه زيارة الأربعين.» محمدبن احمدبن ابوبکر قرطبی، التذكرة بأحوال الموتى و أمور الآخرة، ج۱، ص۱۱۲۲؛ نیز ر.ک: عمربن حسن دحیه، العلم المشهور في فوائد فضل الأیام و الشهور، مرکز الدراسات و الابحاث و احیاء التراث – رباط – مغرب، ۱۴۴۱ق.
[۱۲] . برای نمونه، ر.ک: جعفربن محمدبن قولویه قمی، کامل الزیارات، ص۳۵- ۳۴؛ محمدبن یعقوب کلینی، الکافی، ج۴، ۵۷۲- ۵۷۱، ح۲، ح۱؛ محمدبن علیبن بابویه قمی، عيون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۲۶۰؛ «برخی از علمای حنبلی به زیارت قبر امام کاظم(ع) رفتهاند.» احمدبن على خطیب بغدادى، تاریخ بغداد، ج۱، ص۱۳۳.
[۱۳] . اسماعيلبن عمربن کثیر، البداية و النهاية، ج۱۲، ص۵.
