به همت مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع)طرح ملی «روشمندسازی علوم اسلامی» در چهار شهر کشور برگزاری می شود.
به گزارش روابط عمومی مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع) حجت الاسلام والمسلمین درّی مدیر طرح ملی «روشمندسازی علوم اسلامی» در گفتگوی اختصاصی با اجتهاد عنوان کرد:
آغاز این پروژه ملی از تابستان امسال خبر داد. وی با بیان اینکه این طرح، مصوب میز توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی است، ابراز امیدواری کرد با انجام فاز اول این طرح، شاهد پویش علمی گسترده ای در میان فقه پژوهان نخبه باشیم. مشروح گفتگو با وی به قرار زیر است:
/به نظر می‌رسد، این روش، از انگیزه‌های دیگری که در این سال‌ها برای ترویج پژوهش به کار می‌رفته است مثل تشویق‌های مالی یا اجبارهای مدیریتی، روش بهتری باشد؛ یعنی کسانی که تابه‌حال وارد عرصه پژوهش شدند کمتر به دلیل جهات مالی یا اجبارهای مدیریتی بوده است. بلکه خودشان، علاقه پیدا کردند. ما هم در این کارگاه‌ها به دنبال علاقه‌مند کردن طلاب و ایجاد دغدغه و انگیزه در آن‌ها هستیم که این مسیر را ادامه دهند و اگر کسی نخواهد این کار را انجام بدهد، ما اهرم فشاری برای اجبار طلاب نداریم.
/ این طرح به دنبال روشمند کردن علوم اسلامی و پرهیز دادن این علوم از شلختگی در بیان نظریات آن علم، روش‌های پژوهش در آن علم و روشمند کردن استدلال‌ها و استنباطات علوم اسلامی است.
/هرکدام از این کارگاه‌ها مشتمل بر ۱۵ جلسه نود دقیقه‌ای است که ۱۲ بار در چهار شهر تکرار می‌شود. محل برگزاری کارگاه‌ها را هم خود مدارس و مراکز فقهی را به‌عنوان برگزارکننده‌ی کارگاه‌ها در نظر گرفتیم.
/اگر کارگاه‌های ما نهایتا از یک دوره ۱۵ جلسه‌ای به یک دوره یک‌ساله یا دوساله برسد که با پایان این دوره گواهی برای اجتهاد مطلق یا متجزی آن دانش‌پژوه، با امضای تقریباً تمام بزرگان حوزه یعنی هم مراکز فقهی، هم مراجع معظم تقلید و هم اساتید مبرز و هم مدیران پژوهشی عرصه فقه، صادر می‌شود، به نتیجه مطلوب رسیده‌ایم.
چه اموری موجب ضرورت طراحی طرح ملی روشمند سازی اجتهاد گردید؟
طرح ملی روشمندسازی علوم اسلامی، متعلق به میز مصوب توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی، از میزهای تخصصی دفتر تبلیغات اسلامی است. دفتر تبلیغات در سال‌های اخیر، کل برنامه‌های خودش را در ضمن چند قطب و هر قطب، در ضمن چند میز سامان داده است و تمام برنامه‌های دفتر تبلیغات، باید تحت مصوبات این میزها باشد. این پروژه نیز پروژه مصوب میز توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی است. این طرح به دنبال روشمند کردن علوم اسلامی و پرهیز دادن این علوم از شلختگی در بیان نظریات آن علم، روش‌های پژوهش در آن علم و روشمند کردن استدلال‌ها و استنباطات علوم اسلامی است. فاز اول این پروژه، فقه پژوهی است که به بیان روشمند کردن دانش فقه می‌پردازد. برای تحصیل این امر، کارگاه‌هایی در چهار شهر قم، تهران، اصفهان و مشهد طراحی‌شده که این کارگاه‌ها به دنبال شناسایی پژوهش گران نیمه‌فعال حوزه علمیه و آشنا کردن آن‌ها با روش پژوهش در فقه، شیوه‌ی نگارش مقاله فقهی و روش استنباط فقهی است. مراد از پژوهشگران نیمه فعال، دانش‌پژوهان سطح چهار حوزه علمیه یا نخبگان سطح سه حوزه علمیه است. این‌ها کسانی هستند که هنوز به‌صورت جدی وارد عرصه پژوهش نشدند و از طرفی دانش ابتدایی برای حضور در عرصه پژوهش را هم به لحاظ سنوات تحصیلی دارا هستند اما لذا تابه‌حال یا پژوهشی انجام نداده‌اند و یا به‌صورت جدی به این مقوله نپرداخته‌اند. ما امید داریم در حوزه علمیه، این افراد وارد عرصه پژوهش شوند و پژوهش‌های آن‌ها دانش فقه را به جلو ببرد. در فاز اول، هدف ما پژوهشگران نیمه فعال حوزه علمیه به همان بیان است. البته این طرح، یک طرح حوزوی نیست. لذا پژوهشگران نیمه فعال دانشگاه‌ها هم مخاطب این طرح خواهند بود ولی در گام اول، ما دوازده کارگاه را در چهار شهر و در مراکز فقهی حوزوی این چهار شهر، در نظر گرفتیم. طبیعتاً این دوره را در شهرها و مراکز فقهی دیگر و همچنین در رشته‌های فقه و حقوق دانشگاه‌های دیگر و همچنین در سطح بالاتر که از آن به سطح پیشرفته تعبیر می‌کنیم و مخاطبان آن اعضای هیئت‌علمی و معاونت‌های پژوهش و آموزش مراکز فقهی خواهد بود ادامه خواهیم داد.
هرکدام از این کارگاه‌ها مشتمل بر ۱۵ جلسه نود دقیقه‌ای است که ۱۲ بار در چهار شهر تکرار می‌شود. محل برگزاری کارگاه‌ها را هم خود مدارس و مراکز فقهی را به‌عنوان برگزارکننده‌ی کارگاه‌ها در نظر گرفتیم؛ چون بسیاری از فقه پژوهان، در برنامه‌های عمومی حوزه و مرتبط به عرصه فقه شرکت نمی‌کنند و این شاید به خاطر اعتماد کمی است که به این‌گونه برنامه‌ها دارند؛ ولی در مراکز فقهی که مشغول به فعالیت هستند، ازآنجاکه کف اعتماد به آن مراکز را دارند ولذا در آنجا حضور پیداکرده‌اند و مشغول به تحصیل هستند، امکان حضورشان بیشتر خواهد بود. ما این کارگاه‌ها را در خود مراکز فقهی برگزار کردیم؛ که اولاً خود طلاب نخبه در آن کارگاه‌ها شرکت کنند و ثانیاً خود مراکز فقهی به امر پژوهش علاقه‌مند شوند و این کار را در آینده، فارغ از بحث کارگاه‌ها ادامه بدهند. تحت برنامه بودنِ طلاب نیز امکان الزام و تشویق بیشتر برای حضور جدی‌تر در کارگاه‌ها برای مقاله را فراهم‌تر می‌کند. برای این کار ما با مراکز فقهی، تفاهم‌نامه امضا کرده‌ایم که این کارگاه‌ها را با مشارکت موسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا که وابسته به دفتر تبلیغات امام رضا علیه‌السلام است، انجام بدهند؛ چون مجری پروژه موسسه امام رضا علیه‌السلام است.
در این کارگاه‌ها طلاب در آن کارگاه‌ها با عرصه‌های مختلف فقه پژوهی آشنا می‌شوند و روش تحقیق و روش استناددهی به منابع را یاد می‌گیرند. همچنین با نرم‌افزارها و پایگاه‌های اطلاع‌رسانی در حوزه علوم اسلامی در فاز اول که فقه است، آشنا می‌شوند و بعد به‌صورت کارورزی، نگارش طرح نامه تفصیلی یک مقاله علمی پژوهشی را شروع می‌کنند. خروجی این کارگاه در پایان جلسه پانزدهم نگارش طرح نامه تفصیلی یک مقاله علمی پژوهشی است. اساتید این کارگاه‌ها از پژوهشگران و اساتید به نام حوزه علمیه در عرصه فقه هستند. روش کارگاه‌ها هم به‌صورت کارورزی است؛ یعنی کلاس‌ها آموزشی نیست که استاد توضیح بدهد و بقیه هم گوش بدهند؛ بلکه به‌صورت کارورزی و آموزش در حین کار است؛ لذا برخی از جلسات کارگاه در کتابخانه برگزار می‌شود یا مثلا کلاس آشنایی با نرم‌افزارهای مرتبط با پایگاه‌های علوم اسلامی، در اتاق رایانه، برگزار می‌شود. بعد از اتمام ۱۵ جلسه و نگاشته شدن طرح نامه تفصیلی مقاله علمی پژوهشی، به هر پژوهشگر سه ماه فرصت داده می‌شود که آن طرح نامه تفصیلی را به یک مقاله تبدیل کند. در این فرصت سه‌ماهه، ما امکان مشاوره آنلاین برای طلاب را فراهم می‌آوریم که اگر پرسشی برای او مطرح شد، پاسخش را دریافت کند. افرادی هم به‌عنوان پشتیبان، با همکاری مراکز فقهی و معاونت پژوهشی حوزه و بخش انجمن‌های حوزوی مثل انجمن اصول فقه حوزه در نظر گرفتیم. پشتیبان‌ها کسانی هستند که حداقل سه مقاله منتشرشده داشته باشند. این پشتیبان‌ها وظیفه ارتباط مستقیم با طلبه و پیگیری روند نگارش مقاله و احیاناً برگزاری جلسه و مشاوره با آن طلبه را بر عهده‌دارند. ما تعداد معینی از طلاب را به دست یک پشتیبان می‌سپاریم و آن پشتیبان مسئول علمی آن طلبه‌ها است. مقاله که نگاشته شد، این امکان وجود دارد که مقاله به‌صورت اشتراکی با پشتیبان منتشر بشود. ما با تمام مجلات فقهی کشور هم در حال امضا تفاهم‌نامه هستیم که مقالات را در صورت تائید، منتشر کنند.
حضور در این کارگاه‌ها و آموزش روش نگارش مقاله، آشنایی با اساتید مبرز، تعامل مستقیم با پشتیبان‌ها برای نگارش مقاله و بعد هم انتشار مقالات در مجلات، ازاین‌جهت مهم است که طلاب نخبه هم این تجربه را یاد بگیرند و هم انجام بدهند و هم ادامه بدهند. به نظر می‌رسد، این روش، از انگیزه‌های دیگری که در این سال‌ها برای ترویج پژوهش به کار می‌رفته است مثل تشویق‌های مالی یا اجبارهای مدیریتی، روش بهتری باشد؛ یعنی کسانی که تابه‌حال وارد عرصه پژوهش شدند کمتر به دلیل جهات مالی یا اجبارهای مدیریتی بوده است. بلکه خودشان، علاقه پیدا کردند. ما هم در این کارگاه‌ها به دنبال علاقه‌مند کردن طلاب و ایجاد دغدغه و انگیزه در آن‌ها هستیم که این مسیر را ادامه دهند و اگر کسی نخواهد این کار را انجام بدهد، ما اهرم فشاری برای اجبار طلاب نداریم. به مراکز فقهی هم توصیه کردیم که حتماً طلاب علاقه‌مند و نخبه و پیگیرشان را برای این کارگاه‌ها معرفی کنند. در مصاحبه‌هایی که قبل از برگزاری هر کارگاه از طلاب داریم نیز، این‌گونه طلبه‌ها برای حضور در کارگاه‌ها گزینش می‌شوند.
به نظر شما چه تفاوتی طرح ملی روشمند سازی علوم اسلامی با کارگاه‌های مرسوم «روش تحقیق» وجود دارد؟
کارگاه‌های روش تحقیق، غالباً به روش نگارش مقاله می‌پردازد درحالی‌که ما در این کارگاه‌ها دروسی برای آشنایی با عرصه‌های مختلف فقه پژوهی هم در نظر گرفتیم. روش حضور در کارگاه‌ها، به‌صورت کارورزی است و آموزشی نیست. ما یک جلسه به‌عنوان چالش‌های فقه با دنیای معاصر در نظر گرفتیم. به نظر می‌آید مهم‌ترین تفاوتی که کارگاه‌های روشمندسازی علوم اسلامی با کارگاه‌های روش تحقیق دارد، علاوه بر اموری که بیان شد، حضور پشتیبان‌های علمی برای هر پژوهشگر است که تقریباً نگارش مقاله، توسط پژوهشگر را به حد تضمین می‌رساند و همچنین تفاهم‌نامه‌ای که با مجلات نگاشته شده است نیز از دیگر تفاوت‌های این طرح است که مقالات حتماً در صورت تائید توسط ارزیاب منتشر می‌شوند. علاوه بر این، آن طرح نامه تفصیلی هم اگر در حد ۴۰۰ کلمه نگاشته شود، امکان انتشار در سایت شبکه اجتهاد به‌عنوان بزرگ‌ترین سایت فقهی کشور را پیدا خواهد کرد.
علت اینکه کارگاه‌های روش تحقیق غالباً ناموفق‌اند و خروجی متناسب با تلاش صورت گرفته بر آن‌ها مترتب نمی‌شود چیست؟
ادله مختلفی دارد. یک دلیلش این است که از روش‌های انگیزشی مرسوم علمی استفاده نمی‌شود و به جای آن، انگیزش‌های مالی و اجبارهای مدیریتی مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ ولی ما در کارگاه‌های روشمند سازی علوم اسلامی به دنبال ایجاد انگیزه‌های علمی و دغدغه علمی برای طلاب هستیم تا طلبه بعدازاین کارگاه‌ها نیز کار را ادامه بدهد. علاوه بر اینکه عدم وجود مشاور و پشتیبان علمی به حمل شایع، یعنی کسانی که سابقه نوشتن مقالات علمی پژوهشی یا علمی ترویجی را داشته باشند، باعث می‌شود که طلبه بعد از حضور در کارگاه، رها شود و از او خواسته نشود که مقاله را بنویسد. بنابراین انگیزه به‌صورت مستمر در او ایجاد نمی‌شود و کسی وجود ندارد که بتواند سؤال‌هایش را با او در میان بگذارد و آن شخص، پیگیر روش نگارش مقاله آن طلبه باشد. مجموعه این عوامل، باعث شده که کارگاه‌های روش تحقیق، آن موفقیت لازم را به دست نیاورد.
دورنمای طرح ملی روشمند سازی اجتهاد چیست؟ افق فرارو و هدف غایی از این طرح چیست؟
در این طرح که فاز اول آن هست، سعی کرده‌ایم همه مراکز علمی و پژوهشی را وارد کار کنیم؛ از مراکز فقهی که برگزارکننده این کارگاه‌ها هستند گرفته تا مراکزی مثل معاونت‌های پژوهشی انجمن اصول فقه و فقه و حقوق که اعتباردهنده هستند و مجلات فقهی که منتشرکننده هستند و سایت اجتهاد که منتشرکننده خلاصه مقالات است و خبرگزاری‌های حوزه فقه و علوم اسلامی که پوشش‌دهنده اخبار این کارگاه‌ها هستند، نخبگانی که با آن‌ها دیدار می‌کنیم و جزء مشاورین کارگاه‌ها هستند، اساتیدی که در این کارگاه‌ها تدریس می‌کنند و طلاب نخبه‌ای که حضور پیدا می‌کنند و مخاطب اصلی این طرح هستند. اگر این کارگاه‌ها با لطف خداوند متعال، آغاز خوب و نتیجه خوبی داشته باشد، می‌تواند تبدیل به نهادی شود که با اعتباری که این مراکز به آن می‌دهند و مقبولیت که کسب خواهد کرد بتواند دورهای عالی سطح عالی اجتهاد را برگزار کند؛ یعنی کارگاه‌های ما از یک دوره ۱۵ جلسه‌ای به یک دوره یک‌ساله یا دوساله برسد و با پایان این دوره گواهی برای اجتهاد مطلق یا متجزی آن دانش‌پژوه با امضای تقریباً تمام بزرگان حوزه یعنی هم مراکز فقهی، هم مراجع معظم تقلید و هم اساتید مبرز و هم مدیران پژوهشی عرصه فقه، صادر شود. اگر بتوانیم به این مرحله برسیم و فرآیند رسیدن به درجه اجتهاد را یک فرانید دقیق و کمی قرار بدهیم به طوری که همه فقه پژوهان بدانند که با حضور در این دوره، در یک بازه زمانی معینی می‌توانند به درجه اجتهاد متجزی برسند و مدرکی که به آن‌ها اعطا می‌شود را بزرگان عرصه فقه موردپذیرش قرار خواهند داد، هدف نهایی این طرح محقق شده است. کار بسیار دشواری است اما امیدواریم انجام شود
