مقاله «همسرداری حضرت زهرا(س) الگویی برای جامعه امروز» تألیف حجت الاسلام دکتر محمدجواد یاوری سرتختی، نگاهی دقیق و عمیق به سیره حضرت زهرا و امیرمومنان در نظام هسرداری دارد. در این مقاله، نویسنده با بهره‌گیری از منابع معتبر و روش تحقیق تحلیلی، به بررسی ابعاد مختلف این واقعه پرداخته و به سوالات مهمی پیرامون آن پاسخ داده است. یکی از نکات برجسته این مقاله، تحلیل روایات مرتبط با الگوی رفتاری ایشان تبیین در جامعه است. مطالعه این مقاله برای همه علاقه‌مندان به تاریخ اسلام و شیعه توصیه می‌شود.
تکریم همسر از نکات قابل توجه در سیره حضرت زهرا(س) بود. آن حضرت بر این امر تأکید داشت که بهترین مرد کسی است که با همسر خود خوشرفتار باشد؛[۱] ایشان در عمل نیز، بسیار شیفته و علاقهمند به همسر خود علیبن ابیطالب(ع) بود[۲] و همواره از او به نیکی و بهترین همسر و تکیهگاه برای خانواده یاد میکرد.[۳] همچنین، زمانی که همسر خود را محزون و گریان میدید، از ایشان دلجویی میکرد و با نگرانی میگفت: «خداوند چشمان شما را گریان نسازد.»[۴]
درباره دلتنگی و ارادت حضرت زهرا(س) نسبت به همسر خود آمده است، هنگامی که امیرمؤمنان علی(ع) به مأموریتی میرفت، وسائل و آذوقه سفر ایشان را آماده میکرد[۵] و چون از فرط محبت، تحمل دوری همسرش را نداشت، گریه میکرد.[۶] بهعنوان نمونه، در مأموریتی که برای امیرمؤمنان علی(ع) پیش آمد، سه روز گذشت و خبری از آن حضرت نیامد؛ حضرت فاطمه(س) نگران گردید و با حال گریان نزد رسول الله(ص) رفت تا خبری از ایشان بیابد.»[۷]
در هنگام بازگشت امیرمؤمنان علی(ع) از سفر نیز، سیره ایشان چنان بود که از او به گرمی استقبال کند؛ بهگونهای که افزونبر آراستن منزل،[۸] لباس آراسته میپوشید و غذایی را برای پذیرایی آماده میکرد.[۹] رابطه بین ایشان و امیرمؤمنان علی(ع) بر مدار محب و تکریم همدیگر بود. رابطهای که حضرت زهرا(س) همسرش را صاحبخانه میدانست و حتی برای صحبت کردن با مخالفان نیز از همسر خود اجازه میگرفت.[۱۰]
حضرت زهرا(س) بسیار قانع بود و از اینکه چیز بیشتری را از همسرش امیرمؤمنان علی(ع) بخواهد یا امر به کاری کند، حیا میکرد؛ چنانکه خطاب به امام فرمود: «رسول الله(ص) من را نهی کرده که چیزی از تو درخواست کنم و پدرم به من فرمود: اگر چیزی برای تو آورد، بپذیر و گرنه تو درخواستی از او نداشته باش.»[۱۱]
حضرت زهرا(س)، در مشکلات زندگی، طبعی خوش و شوخ با امیرمؤمنان علی(ع) داشت و هیچگاه همسر خود را به سختی نمیانداخت و از اینکه خواستهای را تحمیل کند که در توان او نباشد، از خدا طلب بخشش میکرد. بهعنوان نمونه، زمانی امیرمؤمنان علی(ع) درآمد باغ خود را در راه بازگشت به خانه انفاق کرده بود و با دست خالی به خانه برگشت، حضرت زهرا(س) فرمود: «من از اینکه چیزی را از او بخواهم، از خدا طلب آمرزش دارم و دیگر از او چیزی طلب نمی‌کنم.»[۱۲]
نوع رابطه حضرت صدیقه طاهره(س) با امیرمؤمنان علی(ع) چنان بود که احساس رضایتمندی نسبت به همدیگر را هم ابراز میکردند. بهعنوان نمونه، ایشان در آخرین لحظات عمر خود نیز خطاب به همسر خود فرمود: «اى پسر عمو! مىدانى كه هرگز – به شما – دروغ نگفتهام، از هنگامى كه زندگى مشترك داريم، با تو مخالفتى نكردهام.» امیرمؤمنان على(ع) نیز فرمود: «پناه بر خدا! شما به احكام خدا داناتر، پرهيزكارتر و بيشتر از آن از خدا مىترسى كه من فرداى قيامت بتوانم بگويم مخالفتى با من روا داشتهاى.»[۱۳]
تکریم و حمایت از همسر، داشتن آرامش و صبر، اهتمام به تربیت فرزندان نیکو و شجاع و داشتن تقوای الهی در زندگی مشترک، بخشی از مهمترین و بارزترین ویژگیهای زندگی حضرت فاطمه(س) بود که امیرمؤمنان علی(ع) به آن فخر کرده[۱۴] و همواره از آن ویژگیها یاد میکرد و میفرمود: «هرگز فاطمه(س) را به خشم نیاوردم و هرگاه به او مینگریستم، همه ناراحتیها، رنجها و غصههایم را از یاد میبردم.»[۱۵]
حضرت زهرا(س) همسر خود را وصی و برادر رسول الله(ص)، فردی باایمان، مجاهد و برترین همسر معرفی میکرد و از رسول الله(ص) نقل کرده است که سعادت کامل و حقیقی، در گرو دوست داشتن علی(ع) است.[۱۶] ایشان، هیچگاه سفارشهای رسول الله(ص) مبنی بر احترام و اطاعت از همسر را فراموش نکرد.[۱۷] امیرمؤمنان(ع) نیز همسر خود را فردی مهربان[۱۸] و سرور زنان عالم معرفی کرده و همواره او را در موقعیتهای مختلف و مهم، از جمله در نبرد صفین، بعد از نبرد نهروان و حتی در مقابل معاویه، ضمن ستایش و یادآوری فضائل آن حضرت برای دیگران، به زندگی با ایشان بهعنوان دختر رسول الله(ص) افتخار میکرد.[۱۹]
نیکی و روابط عمیق حضرت فاطمه(س) با امیرمؤمنان علی(ع) در زندگی چنان زیبا و ستودنی است که محال بود همسر خود را اذیت کند یا در سختی قرار دهد[۲۰] یا برخلاف نظر او کاری کند. وقتی رسول الله(ص) از علىبن ابیطالب(ع) پرسيد: «همسرت، چگونه زنى است؟ آن حضرت عرض کرد: نيكو ياورى براى اطاعت از خدا است. رسول الله(ص) همين سؤال را از حضرت فاطمه(س) كرد؛ ایشان هم پاسخ داد: شوهرى خوب و شايسته است. سپس رسول الله(ص) براى آنان دعا كرد و فرمود: خداوندا! در ميان آنان الفت برقرار نما، آنان و فرزندانشان را نعمت بهشت نصيب فرما؛ به آنان فرزندانى پاك و مبارك عطا کن و در ذرّيّه آنان بركت قرار بده.»[۲۱]
در دفاعی دیگر از شخصیت این دو انسان برجسته و بهشتی میتوان گفت، آنان تحت تعالیم رسول الله بودند و بهگونهای زیست کردند که بدون اجازه همدیگر به کاری اقدام نمیکردند. بهعنوان نمونه، برخی از ساکنان مدینه مراسم عروسى داشتند. آنان خدمت رسول الله(ص) رسيده و گفتند: «ما بر گردن شما حق همسايگى داريم و مىخواهيم دخترت فاطمه(س) را به خانه ما بفرستى تا مراسم عروسى ما زينت پيدا كند.» ایشان بسيار اصرار نمودند، اما آن حضرت فرمود: «او همسر علىبن ابیطالب(ع) است و در اختيار او است.» اما آنان مجددا از رسول خدا(ص) خواستند كه تا از على(ع) بخواهد به فاطمه(س) اجازه شركت در مجلس آنان را بدهد. امام نیز اجازه داد و ایشان در آن مراسم شرکت کرد.[۲۲]
[۱] . محمدبن جریر طبری شیعی، دلائل الامامه، ص۷۶.
[۲] . «صمیمت بین این دو زوج چنان بود که گاهی با همدیگر مزاح میکردند.» فضلبن شاذانبن جبرئیل، الفضائل، ص۸۰.
[۳] . موفقبن احمد خوارزمی، المناقب، ص۳۵۳؛ علىبن عيسی اربلّی، کشف الغمه في معرفة الأئمه(ع)، ج۱، ص۳۶۲.
[۴] . فضلبن شاذانبن جبرئیل، الروضة في فضائل أميرالمؤمنين عليّبن أبيطالب(ع)، ص۷۶؛ محمدبن محمدبن نعمان مفید، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، ج۱، ص۱۱۵.
[۵] . احمدبن حنبل، مسند، ج۶، ص۲۸۲.
[۶] . محمدبن محمدبن نعمان مفید، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، ج۱، ص۱۱۵.
[۷] . محمدبن علىبن بابویه قمی، الامالی، ص۱۰۵.
[۸] . حسنبن فضل طبرسی، مکارم الاخلاق، ص۹۴.
[۹] . مسلمبن حجاج نیشابوری، الصحیح، ج۴، ص۴۰؛ احمدبن حنبل، مسند، ج۶، ص۲۸۲.
[۱۰] . سُلیمبن قیس هلالی، کتاب سُلیم، ج۲، ص۸۶۹.
[۱۱] . محمدبن مسعود عیاشی، التفسیر، ج۱، ص۱۷۱؛ نعمانبن محمد مغربی، شرحالاخبار فى فضائل الائمه الاطهار(ع)، ج۲، ص۴۰۱.
[۱۲] . محمدبن علیبن بابویه قمی، الامالی، ص۴۷۰.
[۱۳] . محمدبن احمد فتال نیشابوری، روضة الواعظين و بصيرة المتعظين، ج۱، ص۱۵۱.
[۱۴] . محمدبن حسن طوسی، الامالی، ص۲۱۱.
[۱۵] . «وَ لَقَدْ كُنْتُ أَنْظُرُ إِلَيْهَا فَتَنْكَشِفُ عَنِّي الْهُمُومُ وَ الْأَحْزَان.» موفقبن احمد خوارزمی، المناقب، ص۳۵۴- ۳۵۳؛ علىبن عيسی اربلّی، کشف الغمه في معرفة الأئمه(ع)، ج۱، ص۳۶۳.
[۱۶] . محمدبن علىبن بابویه قمی، معانی الاخبار، ص۳۵۵؛ محمدبن جرير طبرى شیعی، دلائل الامامه، ص۷۵.
[۱۷] . موفقبن احمد خوارزمی، المناقب، ص۳۵۳.
[۱۸] . سليمانبن اشعث سجستاني(ابوداود)، السنن، ج۲، ص۲۹.
[۱۹] . «أَنَا صِهْرُ خَيْرِ الْأَنَامِ، أَنَا سَيِّدُ الْأَوْصِيَاءِ وَ أَنَا زَوْجُ الْبَتُولِ سَيِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ- فَاطِمَةَ التَّقِيَّة.» محمدبن علىبن بابویه قمی، معانی الاخبار، ص۵۸؛ محمدبن علی کراجکی، كنز الفوائد، ج۱، ص۲۶۶.
[۲۰] . محمدبن عبدالله اسکافی، المعيار والموازنة، ج۲، ص۲۳۷- ۲۳۶.
[۲۱] . محمدبن علیبن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب(ع)، ج۳، ص۳۵۶.
[۲۲] . سعیدبن هبهالله قطب راوندی، الخرائج و الجرائح، ج۲، ص۵۳۹- ۵۳۸.
